HAYATI
Dilbilimci. 1895 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Bütün hayatını TDK’ya adanayan Agop Dilaçar’ın ağzından sık sık “Yaşamım burada, Türk Dil Kurumu’ndaki masamda bitsin isterim” sözü işitilirdi. Yazık ki bu isteği gerçekleşmedi; 1979 yazında dinlenmek için gittiği İstanbul’un Büyükderesinde hastalandı. Cerrahpaşa Hastanesine kaldırıldı ve 12 Eylül 1979’da 84 yaşındayken yaşama veda etti. Babası Kayserili, annesi ise Yozgatlı bir aileden gelen Dilaçar’ın Dedesi Kayseri’de tanınmış bir tüccardır. Tam adı Agop Dilaçar Martayan olan yazar, Agop Martayan, 1934 yılında, soyadı kanunu çıkınca, Atatürk’ün kendisine teklif ettiği ‘Dilaçar’ soyadını aldı.
İlköğrenimini Gediklipaşa’da bir Amerikan okulundan yaptı. I. Dünya Savaşında Kafkas cephesinde görev adlı. 1915 yılında Robert Kolejinden mezun oldu. İngilizce, Rumca, İspanyolca, Latince, Almanca, Rusça ve Bulgarca dillerini öğrendi. Bu diller üzerine uzun yıllar çalıştı. Robert Kolejde İngilizce, Sofya’da Suaboden Üniversitesinde eski doğu dilleri ve Osmanlıca derslerini okuttu. Beyrut’ta Ermenice yayınlanan ilk gazete olan Luys’un genel yayın yönetmeni oldu. Sofya’da, eski Türk dili ve Uygurca dersleri verdi ve ilk kitabını yayınladı.
Eserleri Avrupa ve İstanbul’da yayımlanan Ermenice gazetelerde görüldü. Atatürk tarafından I. Türk Dil Kurumu kurultayına çağrıldı. 1934 yılında TDK’nın başuzmanlığı görevine getirildi. Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesinde dil tarihi hocalığı ve Türk Ansiklopedisinde başdanışmanlık yaptı. Latin harfleriyle yeni Türk alfabesi oluşturulması çalışmalarına katıldı. 1942-1960 yılları arasında, Türk Ansiklopedisi’nin hazırlanması çalışmalarında başdanışmanlık yaptı. Dil konusunda yaptığı çalışmaları ile TDK’nın başdanışmanlığı görevini ölümüne kadar sürdürdü. Agop Dilaçar, Mustafa Kemal’e, ‘Atatürk’ soyadının verilmesini, TBMM’ye teklif eden kişi olarak tarihe geçti.
ESERLERİ
- Les bases Bio-Psychologiques de la Théorie Güneş Dil (Güneş Dil Teorisi’nin Biyopsikolojik Kökenleri) (1936)
- Azeri Türkçesi (1950)
- Batı Türkçesi (1953)
- Lehçelerin Yazılma Tarzı
- Türk Dil ve Lehçelerinin Tasnifi Meselesi (1954)
- Devlet Dili Olarak Türkçe (1962)
- Wilhelm Thomsen ve Orhon Yazıtlarının Çözülüşü (1963)
- Türk Diline Genel Bir Bakış (1964)
- Türkiye’de Dil Özleşmesi (1965)
- Dil, Diller ve Dilcilik (1968)
- Kutadgu Bilig İncelemesi (1972)
- Anadili İlkeleri ve Türkiye Dışındaki Uygulamalar (1978)
KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013), Konur Ertop / Dil Devriminin Temel Kitabı (Yeni Dergi, Sayı: 5, Şubat 1965), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999).